Mạc Như Thụ Nhân

MichelAnge

Vậy chúng ta tiếp tục theo dấu chân của Abram như đã ghi trong Kinh Thánh:

4 Vayelech Avram ka'asher diber elav HASHEM - Avram went as HASHEM had told him,
vayelech ito Lot - and Lot went with him.
ve'Avram ben chamesh shanim veshiv'im shanah betzeto meCharan.
- Avram was seventy-five years old when he left Charan

Abram ra đi “như Thiên Chúa đã bảo. Có Lot đi cùng với ông.”

“Vayelech ito Lot - Có Lot đi cùng với ông.” ?

Chúa có nhắc Abram là : “Nhớ đem Lot đi theo.” không ?

Chi tiết con con này cho chúng ta thấy điều gì ? Khi đem Lót đi theo, có phải Abram muốn sống trọn tình trọn nghĩa với người em út đã khuất, thay mặt em mà lo lắng cho cháu ? Hoặc ông vẫn còn nặng tình nghĩa họ hàng ?

Hay, bạo mồm bạo miệng hơn, chúng ta có thế võ đoán rằng, vì hai ông bà nay đã luống tuổi, nên lòng thầm nghĩ rằng đứa cháu kia có thể là đầu mối hậu duệ của mình và lời nói của Đấng Vô Hình kia vậy là bắt đầu có cơ thực hiện ? Cháu cũng như con. Dòng dõi nó cùng là dòng dõi nhà mình.

Hẳn Abram có lòng lo xa “dùm” Thiên Chúa. Nhưng Abram cũng chỉ lo xa được tới chừng đó. Rõ ràng ông không thể biết những bất ngờ Ngài còn dành cho ông, phía trước mặt. Ngài sẽ chỉnh đốn sự sai lạc này. Như chúng ta sẽ thấy, sau này hai chú cháu chia tay. Abram đã thi rớt lần đầu tiên.

Nhưng bây giờ chúng ta hãy cứ tiếp tục đi theo hai chú cháu.

5 Vayikach Avram et-Sarai ishto ve'et-Lot ben-achiv - Avram took his wife Sarai, Lot, his brother's son,
ve'et-kol-rechusham asher rachashu - all their possessions they had acquired,
ve'et-hanefesh asher-asu veCharan - and the souls [people] that they had made [converted] in Charan
vayetze'u lalechet artzah Kena'an - , and they set out to go to the land of Kenaan.
vayavo'u artzah Kena'an. - They came to the land of Kenaan.

Không chỉ có hai chú cháu, nhưng còn có các “ve'et-hanefesh asher-asu veCharan - and the souls [people] that they had made [converted] in Charan – những người mà họ asu được . “Asu” có nghĩa là “làm ra”. Có người nghĩ rằng, đây là những nam nữ gia nhân đem theo. Người khác cho rằng hơn thế, đó là những người mà họ đã truyền đạt đức tin của mình, những người nghe theo lời họ mà tin vào vị Thần Mới của Abram.

“Họ” nghĩa là cả hai ông bà. Ông truyền đạo có người theo riêng. Bà truyền giảng có người theo riêng.

Khi tới đất Canaan, bất ngờ và ngỡ ngàng, ông nhận ra rằng, nơi đây không phải là vùng đất hoang chưa ai chiếm, chưa ai khai khẩn, chưa ai căm lều. Đất đã có chủ, đã có cư dân bản địa.

Đọc tiếp các câu Stk 12:5,6,7 chúng ta thấy gì ?

vayavo'u artzah Kena'an. They came to the land of Kenaan.

6 Vaya'avor Avram ba'aretz - Avram passed [traveled] through the land
ad mekom Shechem - until the place of Shechem,
ad elon Moreh - until the Plains of Moreh.
vehaKna'ani az ba'aretz. - The Kenaanim were then in the land.

7 Vayera HASHEM el-Avram vayomer - HASHEM appeared to Avram and said:
lezar'acha eten et-ha'aretz hazot - "To your descendants I will give this land."
vayiven sham mizbe'ach l'HASHEM hanir'eh elav. - There he built an altar to HASHEM Who had appeared to him.

Đã đến nơi rồi sao không dừng chân mà Abram còn đi qua vùng đấy cho mãi tới nơi gọi là Shechem ?

Chỉ bởi vì “ehaKna'ani az ba'aretz. - The Kenaanim were then in the land. Người Canaan đang ngụ cư tại đó.”Dân bản địa Canaan này là một sắc dân hùng mạnh. Cơ ngơi, nhà cửa vườn tược đã đâu vào đấy từ lâu đời. Còn thành quách của họ thì không phải là nhỏ hay sơ sài .

Nhóm người tí tẹo kia đi theo hai ông bà già dĩ nhiên không dám dừng chân. Một chút lắng lo và se lòng chăng ? Dĩ nhiên là Abram sợ.

Vả lại, khi Thiên Chúa bảo Abram ra đi, Ngài chỉ bảo

Lech Lecha me'artzecha - "Go from your land,
umimoladetecha - from your birthplace,
umibeit avicha - and from your father's house,
el-ha'aretz asher ar'eka. - [and go] to the land that I will show you.

“Đi đến đất Ta sẽ chỉ cho.” Ngài chưa hề hứa ban cho Abram đất ấy, hay đất nào khác. Ngài chỉ bảo “đi đến nơi Ngài sẽ chỉ cho.”

Ông và gia đình cứ miệt mài đi mãi, đi qua vùng đất ấy, cho tới Shechem. Đến đây, Thiên Chúa hiện ra với ông ...Ngài hết còn là Đấng Vô Hình. Ngài không dấu mặt nữa. Nay Ngài đã là một Thực-Tại-Hữu-Hình.

Vì thế, chúng ta không nghe nói Abram lập bàn thờ tại chỗ này !

Nghĩa là chưa dám trình bày niềm tin mới vào Vị Thần mới , trong một tông giáo mới.

Nghĩa là chưa dám giảng đạo, chưa dám truyền giáo công khai ở vùng đất mới.

Ông và gia đình cứ miệt mài đi mãi, đi qua vùng đất ấy, cho tới Shechem. Đến đây, Thiên Chúa hiện ra với ông .

À ! Đây mới là lần đầu tiên Thiên Chúa tỏ hiện cho ông thấy . Vayera HASHEM el-Avram vayomer - HASHEM appeared to Avram and said:

Ngài hết còn là Đấng Vô Hình. Ngài không dấu mặt nữa. Nay Ngài đã là một Thực-Tại-Hữu-Hình.

Đồng thời với việc thần hiển, Ngài long trọng hứa ban Đất này cho hậu duệ ông . lezar'acha eten et-ha'aretz hazot - "To your descendants I will give this land."

Chúng ta lưu ý Thiên Chúa không hứa ban đất cho ông, nhưng cho con cháu ông .

Bấy giờ ông mới lập bàn thờ đầu tiên. Tế lễ và Tạ ơn Vị Thần Chủ mới của gia đình.

“vayiven sham mizbe'ach l'HASHEM hanir'eh elav. - There he built an altar to HASHEM Who had appeared to him.

Nhân đây chúng ta mở một ngoặc đơn. Lẽ ra chúng ta nên nên ngạc nhiên khi lưu ý rằng, lần cuối cùng Thiên Chúa hiện ra tiếp xúc với loài người là lần hiện ra với Noe. Mới có cách mười thế hệ mà phàm nhân đã quên Chúa Cả Đất Trời.

Nay Ngài phải nhọc lòng tự giới thiệu lại cho loài người, qua Abram. Sau bao nhiêu thế hệ và bao nhiêu năm, niềm tin ấy được Abram truyền đạt cho con cháu, và qua con cháu ông, truyền đạt sang biết bao nhiêu dân tộc dưới vòm trời này.

Quả thực so với Abram, Noe là một thất bại ê chề .

9 -

Sau khi lập bàn thờ tại Shechem, Abram còn đi tiếp về phía núi

8 Vayatek misham haharah - From there he moved to the mountain
mikedem leVeit-El vayet aholoh - that was east of Beit-El and set up his tent.
Beit-El miyam veha'Ai mikedem - Beit-El was to the west and Ai was to the east.
vayiven-sham mizbe'ach l'HASHEM - There he built an altar to HASHEM,
vayikra beshem HASHEM. - and he proclaimed the Name, HASHEM.
9 Vayisa Avram haloch venasoa hanegbah. - Avram journeyed, traveling steadily southward.

Trước khi đi tiếp nhà cháu mời các Bác tản mạn đôi điều về các địa danh của vùng linh địa, những nơi mà Abram từng lập các Bàn thờ.

So với các Cha Sở ngày nay, Abram là một trong những Vị xây được nhiều nhà thờ nhất !

Như chúng ta vừa đề cập, Abram lập bàn thờ đầu tiên tại Shechem, khi ông vừa mới vào đất Canaan . Đó là nơi đích thân Thiên Chúa hiện ra cho ông lần đầu tiên .

Sau này, Shechem cũng là thành trì đầu tiên dân Do thái đi vào khi vừa vượt qua sông Giodan để tiến vào Đất Hứa dưới sự lãnh đạo của Josue.

Shechem cũng là thành mà Dinah, con gái út của Giacob, bị bắt và bị hiếp. Sau này để trả thù cho cái nhục của em gái, hai anh Shimon và Lêvi, bất chấp thoả thuận của những anh em khác, giết hết dân thành khi họ đang đau đớn vì mới bị cắt bì.( Stk 34:25-28)

Shechem là nơi có mồ chôn Giuse, con cưng của Giacop,( Stk 37:24)

Và Shechem cũng là nơi phân giới, chia lãnh thổ Israel thống nhất thời David và Salomon thành hai vương quốc Bắc và Nam.

Abram lập bàn thờ thứ ba tại cây sồi ở Mambré, vùng Hebron ( Stk 13:18), nơi sau này có ngôi mộ chung của gia đình.

Núi Morah là nơi có bàn thờ thứ tư, nơi ông tế sinh Isaac (Stk 22:14), nơi “Thiên Chúa được mọi người thấy.”

Còn một bàn thờ nữa, bàn thờ thứ hai này. Thoạt nhìn chừng như không quan trọng mấy, vì không được xác định rõ địa điểm (Stk 12:8) Bản văn chỉ nói nó nằm giữa Beit El và Ai. Chỉ có một chi tiết thú vị là sau khi lưu lạc sang Aicập về, hai ông bà trở lại chốn này, và lập thêm một bàn thờ nữa tại đây (Stk 13:3-4).

Chốn này có gì đặc biệt ?

Trước hết là Beith-El . “Beith” là “nhà” và “El” là “Thiên Chúa”. “Beith-El” là “nhà của Thiên Chúa.” Giacob trên đường lưu lạc về lại Haran tìm vợ, đêm nằm gối đầu trên hòn đá tại chỗ này mà ngủ. Trong giấc mộng Giacob mơ thấy có một cái thang dài từ đất nối lên trời, có thiên thần lên xuống (Stk 28:12). Sau con bĩ cực trở về, Giacop cũng đi ngang qua nơi này lần nữa.

Thang dài nối liền trời đất, phải chăng biểu tượng cho con người phải biết đem công sức mình cộng tác vào ơn Trời.

Còn thành Ai là nơi Israel phạm tội tày trời, sau khi chiến thắng Giêricô, gia đình ông Akhan con của Ami không tuân theo lệnh tru diệt, đã lén chiếm làm của riêng một số chiến lợi phẩm, thay vì phải đốt sạch. Sau đó Israel tiến quân chiếm thành Ai. Lẽ ra đây phải là một chiến thắng oai hùng nữa. Nhưng Israel lại thua xiểng niễng.

Sau khi tìm ra do lai, Josue đành phải lên án tử gia đình Akhan. Lúc ấy, thành Ai mới bị triệt hạ.

Như vậy bàn thờ thứ hai của Abram dựng nên nằm giữa hai vị trí mang tính biểu tượng cho hậu thế. Nhưng con cháu của Abram sau này quên mất ý nghĩa của bài học địa danh này.

Abram có chút nào thất vọng không, khi được hứa ban một mảnh đất mà, sau một hành trình dài gian khổ, trải qua bao dặm đường đất, để lại sau lưng quê nhà yên ấm, của cải gia tài, đến nơi chỉ gặp được một ....nạn đói ?

10-

Đi tới đâu lập các bàn thờ ở đó, rồi Abram định cư.

Mà chưa chừng Abram chẳng có giờ để mà ở lâu. Thuật trình đang kể Abram cứ đi xuôi mãi xuống miền Nam “9 Vayisa Avram haloch venasoa hanegbah. - Avram journeyed, traveling steadily southward.” thì nạn đói ập tới, hoành hành nghiệt ngã .

Cuộc gặp gỡ đầu tiên với Miền Đất Hứa quả là để lại nhiều ấn tượng nhớ để đời.

Nếu nhà cháu là Abram, chắc chắn nhà cháu sẽ có nhiều cay đắng. Chứ không như hai ông bà Abram, không hề ca thán, chỉ dắt dìu nhau đi tiếp qua Ai Cập lánh nạn .

Abram phải tự mình đi mà không được chỉ định trước, tìm thực phẩm bên Ai cập, để sống còn.
Lần đầu tiên, Abram biết thế nào là thân phận kẻ ngoại kiều trong một đất nước hoàn toàn xa lạ.
Lần đầu tiên Abram phải đương đầu với những hoàn cảnh bất công và bại hoại, ngược hẳn với đường lối của Đấng Tối Cao.
Lần đầu tiên ông biết xung khắc giữa tình yêu mình dành cho người nhà và bất công của xã hội ;

Ông chia xẻ điều lo ngại đó với vợ :

11 Vayehi ka'asher hikriv lavo Mitzrayimah - As he came near and was about to enter Egypt,
vayomer el-Sarai - he said to his wife Sarai,
ishto hineh-na yadati ki ishah yefat-mar'eh at. - "Behold, I now realize that you are a woman of beautiful appearance.
Bà coi, tôi biết bà là một người phụ nữ có nhan sắc.

12 Vehayah ki-yir'u otach haMitzrim ve'amru ishto zot vehargu oti ve'otach yechayu.
It will happen when the Egyptians see you that they will say, 'This is his wife.' They will kill me and let you live.
Khi người Ai-cập thấy bà, họ sẽ nói: "Vợ hắn đấy! ", họ sẽ giết tôi và để cho bà sống.
13 Imri-na achoti at lema'an yitav-li va'avurech vechaytah nafshi biglalech.
Please say [therefore] that you are my sister, so that it will go well with me for your sake, and my life will be spared because of you."
Vậy xin bà cứ nói bà là em tôi, để vì bà, người ta xử tốt với tôi, và nhờ bà, tôi được sống."

Như thế lo cho an nguy của tính mạng mình, Abram yêu cầu bà Sarah chối bỏ hôn nhân giữa hai người và chỉ tự nhận mình là “em gái”, mong rằng vì thế mà người Ai cập để ý đến nhan sắc của bà và chỉ để ý đến điều đó mà thôi. Nếu thế ông sẽ giữ được mạng.

Điều lạ là chính bà Sarah đã đồng ý như thế.

Sự thể xảy ra đúng như ông đã đoán. Chỉ có chút sai biệt là ông không ngờ chính Pharaon, chứ không ai khác, để ý tới nhan sắc của bà Sarah .

Làm phụ nữ có nhan sắc cũng... phiền, các Bác nhỉ ?

Hành vi của Abram không phải là ai cũng hoan nghênh .

Thánh Augustine chỉ nhận định "he silenced a little bit of truth, he didn't say anything false.- Tổ phụ im lặng không nói hết sự thật. Ngài không nói điều gì sai" (Xem Augustine contra Faustum 22. 34; PL, cuốn 42, cột 422)

Còn Gerhard con Rad, một học giả cự phách về KinhThánh Cựu ước, trách hành vi này là "cynical, utilitarian consideration.- toan tính bất chấp đạo lý, đầy thủ lợi " (Xem Gerhard con Rad, Genesis, 2nd ed., bản dịch nhuận sắc của John H. Marks, in tại London, Nxb S.C.M. Press Ltd., 1963, trang. 222.) Bible de Jerusalem, bản dịch mới năm 1985, trang 53, phần chú thích cuối trang số b) ghi như sau : “Cette histoire, dont le thème se retrouve en 20 (encore Sara) et 26 1-11, célèbre la beauté de l’aïeule de la race, l’habileté du Patriarche, la protection que Dieu accorde à tous deux. Elle porte la marque d’un âge moral où la conscience ne réprouvait pas toujours le mensonge et où la vie du mari valait plus que l’honneur de la femme . L’humanité, guidée par Dieu, n’a pris de la loi morale qu’une conscience progressive. – Câu chuyện này có chủ đề lập lại ở hai nơi, chương 20 (cũng Sara ) và 26 1 –11, nhằm ca ngợi sắc đẹp của tổ mẫu, nét linh lợi của của Tổ Phụ, và sự bảo vệ Thiên Chúa dành cho cả hai vị. Chuyện tích mang dấu ấn của một giai đoạn luân lý, thời mà lương tâm không phải lúc nào cũng lên án lời nói dối, thời mà mạng sống người chồng có giá trị hơn danh dự người vợ . Được Thiên Chúa hướng dẫn, nhân loại học dần dần quy luật luân lý qua một lương tâm tiệm tiến.”

Rất dễ dàng để chê trách Abram không lý gì đến an nguy của vợ mà chỉ nghĩ sắc đẹp của bà là đáng kể.

Tuy nhiên chúng ta phải nhớ rằng, cả hai đang rơi vào một nan đề. Họ đang chạy trốn cái chết chắc chắn tại Canaan do nạn đói đang hoành hành, và cả hai đều giả thiết rằng nhan sắc lộng lẫy của Bà sẽ khiến bà bị bắt đi. Bị bắt đi nghĩa là bà chắc chắn còn có thể sống. Nan đề còn lại là phần Abram, liệu ông có thể sống sót được hay không ? Trong tư cách là “chồng” thì ông chết chắc. Trong tư cách là “anh” thì ông có thể sống.

Hai kẻ được kể là chết đói kia có lẽ chẳng còn gì để mất. Tạm dung để ăn mày thực phẩm nơi đất khách quê người, thì chủ nhân đòi hỏi gì nơi mình mà chẳng được. Thói thường, trong hoàn cảnh ngặt ngèo như thế thì thực phẩm lại càng không phải là món miễn phí. Họ hoàn toàn lệ thuộc vào ý muốn bất ưng của chủ nhân sông Nil. Nếu Pharaon muốn có thêm một giai nhân vào trong hậu cung của mình, ai có thể từ chối ?

Sau này còn có một mẫu đời khác tương tự, đó là câu chuyện của Esther, một thiếu nữ Do thái trong hậu cung hoàng đế Xerxes đế quốc Batư (486-465 TCN) .

Thế ý kiến các Bác thế nào ?

Cả hai đang rơi vào một nan đề. Họ đang chạy trốn cái chết chắc chắn tại Canaan do nạn đói đang hoành hành, và cả hai đều giả thiết rằng nhan sắc lộng lẫy của Bà sẽ khiến bà bị bắt đi. Bị bắt đi nghĩa là bà chắc chắn còn có thể sống. Nan đề còn lại là phần Abram, liệu ông có thể sống sót được hay không ? Trong tư cách là “chồng” thì ông chết chắc. Trong tư cách là “anh” thì ông có thể sống.

11-

Chúng ta không thể không thông cảm với Abram. Ông đứng trước một nan đề : Hoặc ông giữ được mạng mình, nhưng với giá phải trả là tiết hạnh của bà vợ Sarah. Hoặc ông liều mình chết, để giữ danh tiết cho vợ . Nhưng dù thế, khi ông chết rồi, bà Sarah cũng bị bắt đi, mà lúc ấy là trong thân phận bà goá Sarah !

Có thể Abram nghĩ tới lời Thiên Chuá hứa, mà lý luận rằng: ông có giữ được mạng sống thì Lời Chúa hứa mới có cơ thực hiện. Như thế, xét theo quan điểm phàm trần của ông, mạng sống của ông quan trọng cho Lời Hứa hơn là sự trung tín trong hôn nhân của hai ông bà.

Và biết đâu, có thể ông suy cho đến cùng, rằng vì Lời Chúa đã hứa với “cho ông và con cháu ông” nên, “con cháu của ông” thì “với ai” cũng được, chứ đâu cứ phải là con cháu của ông có cùng với bà Sarah ! Vả lại, đàng nào thì Sarah cũng hiếm muộn .

Mà có lẽ hai ông bà đã suy luận như thế thật. Vì bà cũng thuận tình với lời đề-nghị-thoạt- nghe-rất-hợp-lý ấy!

Chúng ta có thể trách tại sao Abram lại làm thế ? Ông không tin tưởng vào Thiên Chúa sẽ cúu ông sao? Đức tin của ông đâu ?

Nhưng chúng ta đừng quên rằng Thiên Chúa đã chỉ hứa ban cho con cháu ông được vùng đất tại Canaan kia thôi . Ngài đâu có dặn ông phải đi sang Ai cập ! Ông tự ý đi qua Ai cập mà ! Và Thiên Chúa đâu có hứa “sẽ bảo vệ ông” ?

Hoàn cảnh đưa đẩy sang Ai cập mang thân viễn khách, Abram hẳn nghe biết Ai cập có luật lệ riêng, có các Thần riêng, và Pharaon cùng là một trong số các thần quyền uy ấy.

Vì không biết Vị Chủ Thần của mình có quyền hạn tại Ai cập hay không, nên cách tốt nhất, trong khả năng mình có thể , là giữ cho được mạng sống mình, ít là của chính mình.

Chuyện tráo trở vậy mà thành công . Không những không ai đụng đến ông anh Abram, mà Pharaon còn ban cho “anh rể” Abram nhiều quà tặng lấy lòng:

16 Ule-Avram heytiv ba'avurah vayehi-lo tzon-uvakar vachamorim va'avadim ushfachot va'atonot ugemalim.
And he treated Avram well for her sake, and he acquired sheep, cattle, and male donkeys, male and female slaves, female donkeys and camels.

Bỗng chốc trong một sớm một chiều, Abram giầu lên, như một ông hoàng: có tôi nam tớ nữ, có đàn súc vật, lừa đực, lừa cái và cả lạc đà (xem chú thích 1*) .

Tất cả với cái giá phải trả là nhan sắc và tiết hạnh của bà Sarah.

Chú thích (1*)

Sáng thế ký nhắc đến “lạc đà (Camelus dromedarius) tất cả 28 lần ( Stk 12:16; 24; 30:43; 31:17, 34; 32:7, 15; 37:25 ). Nhiều nhà chú giải cho rằng đây là một chi tiết lạc thời . Bright cho rằng tác giả bản văn kể thêm “lạc đà” vì khoa trương "...để cho câu chuyên thêm thú vị đối với người đọc." ( Xem Bright, John . A History of Israel. In lần ba, London: SCM, 1980, trang 81). Vì theo Seters, lạc đà chỉ mới được thuần hóa sau này, vào thiên niên kỷ thứ nhất trước Công Nguyên (Xem Seters, John van. Abraham In History And Tradition. New Haven: Yale University Press,1975, trang 17).

Nhưng theo Wiseman, lạc đà và lừa đã từng được sử dụng để chuyên chở từ thiên niên kỷ thứ ba trước Công Nguyên, nhưng chỉ được thuần hoá rộng rãi vào khoảng năm1500-1250 trước Công Nguyên ( Xem Wiseman, D.J. 1979. "Archaeology & The Old Testament," F.E. Gaebelein, gen.ed. Expositor’s Bible Commentary, Vol. 1. Grand Rapids: Zondervan, trang 316).

Còn một chi tiết quan trọng khác. Lần đầu tiên KinhThánh nhắc tới “con ngựa” là thời Giuse đang làm quan lớn trong triều Pharaon. (Stk 47:17) Đó là thời điểm thế kỷ 18 đến thế kỷ 16 trước Công Nguyên. Ngựa xuất hiện trong vùng Trung Đông khoảng những năm 2300 trước Công Nguyên. Lúc ấy ngựa là con vật rất được coi trọng và quý giá. Nên nếu một tác giả vào thiên niên kỷ thứ nhất, nếu muốn nhấn mạnh đến sự giầu có của các Tổ phụ hẳn đã phải thêm “ngựa” thay vì “lạc đà” như trong bản văn trên đây, vì vào lúc ấy dù sao lạc đã cũng đã thông dụng và bình dân hơn. Chứ “ngựa” vẫn còn là con vật hiếm và đắt tiền (Xem Millard, Alan R. 1980. "Methods Of Studying The Patriarchal Narratives As Ancient Texts," A.R Millard.& D.J.Wiseman, eds. Essays On The Patriarchal Narratives. Leicester: IVP, trang 50).

Mời đọc tiếp

1 2 3 4 5 6 7 8

Xem các bài viết khác trong Lớp Ngôn sứ , Khoá 15 GHHV Đà Lạt Việt Nam.